Αι πρώται Χριστιανικαί κοινότητες εν Β. Ηπείρω

Πότε ακριβώς ενεφανίσθησαν αι πρώται χριστιανικαί κοινότητες εν Β. Ηπείρω δεν είναι ιστορικώς γνωστόν. Πάντως από τας αρχάς του Δ΄ αιώνος το επισκοπικόν σύστημα διοικήσεως της Ηπείρου φαίνεται ότι ήτο ανεπτυγμένον, διότι έλαβον μέρος και Επίσκοποι της Ηπείρου φαίνεται ότι ήτο ανεπτυγμένον, διότι έλαβον μέρος και Επίσκοποι της Ηπείρου εις την Α΄ Οικουμενικήν Σύνοδον (325 μ.Χ.), ως τούτο αναφέρει ο ιστορικός Ευσέβιος εις τον βίον του Μεγάλου Κωνσταντίνου: «των γ’ ούν Εκκλησιών απασών, αι την Ευρώπην άπασαν, Λιβύη ντε και Ασίαν επλήρουν, ομού συνήκτο των του Θεού λειτουργών τα ακροθίνια… αλλά και Θράκες και Μακεδόνες, Αχαιοί τε και Ηπειρώται…».
Αι πρώται ιστορικώς μεμερτυρημέναι χριστιανικαί κοινότητες εν Β. Ηπείρω ήσαν αι τέσσαρες εκ των οκτώ Επισκοπών της Παλαιάς Ηπείρου, ήτοι αι Επισκοπαί Αγχιάσμου, Αδριανουπόλεως, Φοινίκης αι Βουρθωτού, τας οποίας δυνάμεθα να παρακολουθήσωμεν από το πρώτον ήμισυ του Ε΄ αιώνος μ.Χ., ότε οι Επίσκοποι αυτής, ως θα ίδωμεν κατωτέρω, λαμβάνουν μέρος εις την Γ΄ Οικουμενικήν Σύνοδον. Αι Επιακοπαί αύται υπήγοντο εκκλσιαστικώς από τα τέλη του Δ΄ αιώνος εις την Μητρόπολιν Νικοπόλεως με ανώτερον αρχηγόν τον Βικάριον του Ρώμης Αρχιεπίσκοπον (Έξαρχον) Θεσσαλονίκης και υπό την ανωτάτην εποπτείαν της Ρώμης. Το καθεστώς αυτό παρέμεινε μέχρι το 732 ότε υπό του Λεόντος Γ΄ του Ισαύρου αι εκκλησίαι του Ανατολικού Ιλλυρικού απεσπάσθησαν της δικαιοδοσίας του Ρώμης και υπήρχθησαν εις το Πατριαρχείον Κων/πολεως.
Αι Επισκοπαί Αγχιάσμου, Αδριανουπόλεως, Φοινίκης και Βουθρωτού μετά την καταστροφήν των ομωνύμων πόλεων των εδρών αυτών ή εξέλιπον ή συνεχωνεύθησαν μετά των γειτνιαζουσών Επισκοπών. Μετά ταύτα αναφαίνονται εν τω εκκλησιαστικώ ορίζοντι της Β. Ηπείρου αι Επισκοπαί και Μητροπόλεις Χειμάρρας, Κορυτσάς, Βελεγράδων και Αργυροκάστρου.
Μετά τας εισαγωγικάς ταύτας παρατηρήσεις δια την πρώτην διάδοσιν του χριστιανισμού εν Β. Ηπείρω και την συγκρότησιν εν αυτή των πρώτων χριστιανικών κοινοτήτων δυνάμεθα ήδη να εισέλθωμεν εις την παρακολούηθσιν της εξελίξεως των Επισκοπών και Μητροπόλεων ταύτης.